Nazwa VAT to skrót od angielskiej nazwy podatku – Value Added Tax czyli podatku od wartości dodanej. Inaczej mówiąc podatek VAT jest naliczeniem od towarów i usług czyli PTU. Podatkiem tym są obciążeni zarówno sprzedający, jak i kupujący. Sprzedający płacą bowiem VAT do urzędów skarbowych, a kupujący uiszczają ten podatek w cenie towaru. W rzeczywistości jednak ciężar daniny spoczywa na kupującym, ponieważ sprzedający może uzyskać jego zwrot lub dokonać innego rozliczenia w związku z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą.
Podatek VAT funkcjonuje w Polsce od 1993 roku, a jego obecną podstawę prawną stanowi ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług. Jest to najważniejsza danina dla Państwa i stanowi ona główne źródło dochodów do budżetu państwa. Jak już wspomnieliśmy VAT naliczany jest jest na każdą transakcję, która wnosi wartość dodaną w produkcji czy dystrybucji towaru lub usługi. Podatek dolicza się do zasadniczej towaru czyli wartości netto. Po doliczeniu odpowiedniej stawki VAT cena jest wartością brutto i taką płacimy przy kasie w sklepie. Jak obliczyć VAT? To proste! Cenę towaru wystarczy pomnożyć przez stawkę podatku i tak otrzymujemy wartość ostateczną.
cena towaru netto x stawka podatku VAT = cena brutto zawierająca VAT
W założeniu funkcjonowania tego podatku nie ma on być uciążliwy dla przedsiębiorców będących płatnikami VAT. Podatek VAT naliczany jest bowiem przez firmę dla sprzedawanych towarów, z drugiej zaś strony odliczany z faktur, które służą sprzedaży opodatkowanej. Taki mechanizm sprawia, że przedsiębiorcy dzielą VAT na naliczony należny.
VAT naliczony jest to podatek zapłacony przez firmę przy zakupach towarów i usług, które służą do wykonywania jego działalności. Z kolei VAT należny to podatek, który przedsiębiorca musi doliczyć do sprzedawanych przez siebie usług. Dopiero różnicę między VAT-em należnym, a naliczonym firma odprowadza do urzędu skarbowego. Bywa tez tak, że naliczony podatek VAT jest wyższy od należnego. Wówczas to przedsiębiorca ma prawo wnioskować o zwrot nadwyżki.
Podatnikami VAT są przedsiębiorcy, którzy wybrali lub z uwagi na ich rodzaj działalności muszą być płatnikami VAT oraz wszystkie rodzaje spółek. Zwolnieniu z obowiązku płacenia podatku podlegają przedsiębiorcy, których dochody za poprzedni rok nie przekraczają 200 tys. zł. Wówczas muszą złożyć do urzędu skarbowego odpowiednie zgłoszenie rejestracyjne. Z VAT-u nie mogą zwolnione niektóre branże, np. prawnicy, doradcy czy jubilerzy.
Podatek ten muszą również uiszczać osoby fizyczne, które wynajmują lokale na cele użytkowe, np. dla prowadzonej tam działalności gospodarczej.
VAT rozliczany jest miesięcznie (VAT-7) lub kwartalnie (VAT-7K). Najniższą stawką VAT jaką mogą stosować państwa członkowskie Unii Europejskiej jest 15 proc. Wynika to z Dyrektywy Rady Europejskiej 2006/112/EC. W praktyce każdy kraj może stanowić stawki VAT zgodnie ze swoją polityką fiskalną. Przykładowo na Węgrzech podatek VAT sięga nawet 27 proc.
W Polsce podstawową stawką VAT jest 23 proc., ale dla niektórych towarów przewidziano stawki obniżone: 8 proc. (np. cukier, kawa, cytrusy usługi budowlane), 5 proc. (np. książki, czasopisma specjalistyczne, usługi związane z leśnictwem) i 0 proc. (stawka dla wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, niektóre usługi szkoleniowe).
